Pezevenk, kavat, vs. vs.
Çeşitli dillerdeki pek çok kelime hem anlam, hem telaffuz olarak az buçuk değişerek orta asyadan beridir Türkçede kullanılmaktadır. Mesela pezevenk günümüz türkçesinde “kadın pazarlayan” anlamında kullanılmaktadır.
Kelimenin hangi dilden geldiği tartışmalıdır. Azerbaycan Türkçesinde kullanılan “pəzəvəng” kelimesi; iri yarı, izbandut, zorba gibi anlamlara gelmektedir.
Farsçadaki “pejavent” kelimesinin “kapı tokmağı” anlamı yanında “kapı ardından bekleyen” anlamı da taşımaktadır. Bir başka iddiaya göre “pezevenk” sözcüğü Ermenice “Pozavak” kelimesinden türemiştir. Ermenice’de poz “fahişe”, avak ise “adam” anlamına gelirmiş. “Fahişeci adam” demekmiş.
Sözlüklerde eş anlamlı olarak muhabbet tellâlı, kavat, kodoş, kerhâneci kelimeleri de gösterilmektedir.
Kavat kelimesinin asıl anlamı; “karısını başka bir erkekle paylaşan, onu pazarlayan, ikram eden, karısının kullanılmasına göz yuman” demektir. Kelime, Sasani kisrası Kavad (I. Kubâd)’a dayanır.
Bu hükümdar, kendi zamanında çok güçlenen Zerdüşt (ateşe tapınan) rahibi Mazdek‘in yoluna girmişti. Mazdek’e göre sahiplik yoktu. Yani hiç kimse canlı-cansız, taşınır-taşınmaz hiç bir şeyin sahibi değildi ama kullanımında ortaktı. Bu haliyle komünizmin öncüsü, komünist ideologların ilham aldığı kişi olduğu söylenir.
Mazdek’in öğretisinde en dikkat çeken detay kadınların da “paylaşılması” idi. O kadar güçlenmişti ki; harekat, Zerdüşt dinine mensup diğer din adamlarının müdahale edemeyeceği boyutlara ulaşmıştı. Öyle ki ülkeyi yöneten Mazdek olmuştu.
Böyle bir mezhebi kabul ettiği için Kavad’ın adı hem kendi ülkesinde, hem Arabistan, Rum ve Türkistan’da “karısını, kızını, kardeşini pazarlayan, peşkeş çeken” kişi anlamında kullanılır oldu. Bu durum İran’ın aklı başında yöneticilerine çok ağır gelmişti. Nitekim Kavad’ın oğlu Nuşirevan (I. Hüsrev) 531 yılında yönetimi ele geçirdiğinde ilk iş olarak Mazdek ve adamlarını yok etmek olmuştu.
Kılıç artığı Mazdek taraftarları yer altına girerek yönetimi tekrar ele geçirebilmek için fırsat kollamaya başladılar. Sasani devleti zayıfladığında umutlansalar da islamiyetin İran’a hakim olmasıyla bir daha iktidar olamadılar. Önceleri “mutedil” bir Zerdüşt gibi davranarak yönetimi ele geçirmişler, İslamiyet gelince de müslüman gibi görünerek iktidar mücadelesine girişmişlerdi. İslam tarihinde yaşanan batıni (heretik-sapkın) hareketlerin çoğunun perde arkasında asıl inancını gizleyen Mazdek mensupları yer almıştır.
