Dünyanın en büyük mezarlığı
Mezarlık veya kabristan, ölülerin defnedildiği mezarların oluşturduğu gömü alanına verilen isimdir. Halk arasında tahtalıköy, taşlıtarla diye de anılır. Mutasavvıflar hâmûşan (vâdî-i hâmûşan) yani susukunlar diyarı adını verirlerdi. Müslüman olmayanların mezarlıklarına da maşatlık denirdi.
Fransız tarihçi Abdolonyme Ubicini 1850’lerde Fransa’da yayınlanan bir kitapta şöyle anlatır: “Türk kabristanları Fransa’daki ve öteki hıristiyan ülkelerdeki mezarlılar gibi kasvetli ve melankolik bir görünüme sahip değildir. Müslümanlar ölüme hüzünlü ve korkacak bir şeymiş gözüyle bakmazlar.”
Gerçekten Türkler hayattaki en büyük gerçeğin ölüm olduğunu unutmamak için diğer toplumlarda görülmemiş bir uygulama yaparlardı. Adeta nasihat fısıldayan kabir taşlarıyla bir arada yaşarlardı. Böylece günün birinde öleceğini bilen vatandaş ibadetini huşu ile yapar, esnaf ve müşteri birbirini zor aldatırdı. Mezarlık ve ölüm gibi soğuk konularda bile sergilenen bu zerafet ve olgunluk zaman içerisinde kaba görüntülere, abartı ve gösterişe dönüşmüştür.
Bilinen en meşhur, tarihi mezarlıklar denilince Türkiye’de 1300’lü yıllardan beri kullanılan Karacaahmet Mezarlığı, Avrupa’da da 1803 yılından beri kullanılan Paris’teki Père Lachaise akla gelir. Oysa bunlardan çok daha eski ve günümüzde de kullanılan üç kabristan daha vardır ki bunlar Mekke’de Cennetü’l Muallâ ve Medine’deki Cennetü’l bakî’dir. Mekke’deki MS. 400’lü yıllardan beridir kullanılmaktadır. Medine’deki ise MS 620’li yıllardan beridir faaldir.
Yazımıza konu olan üçüncü mezarlık bunlardan sonra gelir. MS 660’lı yıllardan beridir faal olan Irak’ta Necef şehrinde bulunan Vadi el Selam (Esenlik vadisi) ‘dır. Aynı zamanda günümüzde bile kullanılan dünyanın en büyük mezarlığıdır. Kapladığı alan 600 hektardır. Yaklaşık altı milyon mezar barındırdığı söylense de isimleri unutulmuş, sahipsiz mezarları da hesaba katarsak bu sayı çok daha artacaktır.
Geçmişi efsanelerle karışmıştır. Peygamberlerden Hazreti Hud ve Hazreti Salih’in de burada medfun bulunduğu söylenirse de ilk sakinleri son peygamber Muhammed aleyhiselamın Irak bölgesine yerleşen sahabileridir. Bunları en meşhuru Hazret-i Ali b. Ebu Talib‘dir.
Zamanla Şiilerin en kutsal mezarlıklarından biri olmuştur. Pek çok Şii isim buraya gömülmüştür.
Vadi el Selam’da çeşitli kabirler vardır. Balık sırtı gibi toprak yığını olan basit mezarlardan tuğla ve alçıdan yapılmış mezarlara, minik bir eve benzeyen kubbeli mezarlardan merdivenlerle inilerek ulaşılabilen yer altı mezar mağaralara kadar çeşit çeşit kabir bulmak mümkündür.
Kabristan, bir ara Irak’ı işgal eden ABD askerlerin yoğun saldırısı altında kalmış. Iraklılar mezarlığın karmaşık yapısından faydalanarak düşman askerini pusuya düşürüp burada gizlenirmiş. Mezarlığın devasa büyüklüğü ve dar, dolambaçlı ara sokakları nedeniyle Amerikan askerleri yönlerini kaybettiklerinden havadan bombarduman edilmiş.
2003’ten beri Irak’ta yaşanan silahlı çatışmalar, mezarlığı büyük ölçüde genişletmiş. Önce Amerikan ordusuyla yapılan savaş, ardından 2006-2007 Şii ve Sünni çatışması ve son olarak 2008’de terör olaylarında ölen onbinlerce insan nedeniyle mezarlık bir anda yüzde 40 büyümüş. Savaş sırasında kabristanda her gün 200-250 yeni mezarın ortaya çıktığı tahmin ediliyor. 2010 yılına gelindiğinde, Vadi el Selam’da gömülen insan sayısı günde yaklaşık 100’e düşmüş.
Basında 2014’ten itibaren defin yasağı konduğu haberleri çıksa da kaçak mezar yeri satışlarının devam ettiği bilinmektedir.
Olur böyle vakalar, Ahmet Sarbay
KAYNAKLAR
Lettres sur la Turquie ou tableau statistique, religieux, politique, administratif, militaire, commercial etc. de l’Empire ottoman depuis le khattichérif de Gulkhane-1839, Paris-1853
Wadi Al-Salam Cemetery in Najaf, unesco.org.
Najaf cemetery witness to Iraq’s tragic history, usatoday.com.
How big is Wadi us Salaam Cemetery?, washingtonmonthly.com.
Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia, Michael Dumper-Bruce Stanley, ABC-CLIO; Illustrated edition, California-2006
